Drodzy Rodzice!
U dzieci sześcio- i siedmioletnich ponownie mogą nasilać się stany lękowe właściwe
dla poprzednich etapów rozwojowych, np. lęk przed ciemnością, różnymi dźwiękami,
potworami chowającymi się pod łóżkiem. Lęki tego rodzaju mogą pojawić się w reakcji
na ważne zmiany w życiu dziecka, takie jak nowe obowiązki i wymagania, którym dziecku
trudno sprostać, przeprowadzka do innej miejscowości, pobyt w szpitalu. Dzieci na tym
poziomie rozwoju intelektualnego są bardziej świadome występujących w otoczeniu
zagrożeń.
Lęk jako naturalny stan emocjonalny może pełnić w życiu dziecka funkcję
adaptacyjną, np. ostrzegać przed potencjalnym niebezpieczeństwem, i mobilizować do
poradzenia sobie z daną sytuacją, a więc pomaga rozwiązać napotykane problemy. Kiedy
jednak zaczyna być nasilony nieproporcjonalnie do okoliczności (na przykład paraliżujący lęk,
kiedy rodzice spóźniają się z odebraniem dziecka), jest wywoływany neutralnymi, nie
stwarzającymi niebezpieczeństwa bodźcami, trwa nieproporcjonalnie długo w stosunku
do wywołującego go bodźca, towarzyszą mu nasilone objawy fizyczne, to staje się lękiem
dezadaptacyjnym, czyli zaburza codzienne funkcjonowanie dziecka (na przykład dziecko boi
się samo zasypiać, boi się wsiadać do autobusu). Mówimy wówczas o zaburzeniach
lękowych, które są częstym problemem u dzieci.
Zaburzenia lękowe negatywnie wpływają na rozwój psychospołeczny i szkolny
dziecka, dlatego warto jak najszybciej zasięgnąć porady psychologa. Jednym z częstych,
nasilonych lęków u dzieci sześcioletnich jest lęk separacyjny (rozłąka z rodzicami), a także lęk
o zdrowie własne i bliskich osób, przed złodziejami, wypadkiem itp. Lęk separacyjny jest
prawidłowym zjawiskiem u dzieci do 3. roku życia, a potem powinien stopniowo zanikać
(do 5. roku życia).
Rodziców powinny zaniepokoić następujące zachowania dziecka:
● odczuwanie przez dziecko nadmiernego lęku, gdy spodziewa się rozłąki z opiekunem
(najczęściej matką), w trakcie rozłąki lub gdy tylko sobie taką rozłąkę wyobraża;
● opór, płacz, czasem dolegliwości somatyczne (ból zęba, bóle brzucha, głowy) podczas prób
separacji z opiekunem;
● w czasie nieobecności rodziców zamartwianie się przez dziecko, że opiekun zachoruje,
umrze, będzie miał wypadek, koszmarne sny o takich treściach;
● nie chce samo spać.
Co mogą zrobić rodzice, kiedy podejrzewają u dziecka zaburzenia lękowe?
● Zrozumieć i przyjąć lęk dziecka. Strategia zaprzeczania jest popularną metodą wśród
rodziców, polegającą na wmawianiu dziecku, że nie ma się czego bać. Bagatelizowanie
i zaprzeczanie uczuciom dziecka na dłuższą metę jest szkodliwe, nie znajduje ono bowiem
zrozumienia i zostaje ze swoimi obawami samo.
● Dbać o zaspokajanie potrzeb dziecka, zwłaszcza potrzeby bezpieczeństwa. Okazywać
zrozumienie dla emocji i uczuć dziecka, dotrzymywać obietnic, pokazywać, jak
konstruktywnie rozwiązywać sytuacje konfliktowe, przygotowywać je, odpowiednio
wcześniej, na nowe wyzwania.
● Uczyć dziecko konstruktywnych sposobów raczenia sobie z emocjami, w tym
rozpoznawania sygnałów pobudzenia w ciele wywołanego przez lęk i strategii radzenia sobie
z tym uczuciem. Modelować sposoby radzenia sobie, np. poprzez modyfikację lękowej mowy
wewnętrznej (tzw. myśli automatycznych) – pokazanie dziecku, jak jego lękowe
przewidywania wpływają na jego samopoczucie i zachowanie.
Rodzice powinni zwrócić uwagę, jakie komunikaty werbalne i niewerbalne wysyłają dziecku.
Wycofanie rodzica umacnia dziecko w przekonaniu, że trudnych sytuacji trzeba unikać
zamiast je rozwiązywać, czyli utrwala dysfunkcjonalny, lękowy mechanizm radzenia sobie
z problemami (negatywne wzmacnianie).
● Udzielać dziecku konkretnych wskazówek (także za pomocą ciała), jak rozpoznać
potencjalne lub hipotetyczne zagrożenie, a najlepiej realne niebezpieczeństwa, kiedy się
pojawią, i jak sobie z nimi radzić (groźny pies, rozgrzane żelazko). Błędem jest ogólne
ostrzeganie przed hipotetycznymi niebezpieczeństwami.
● Zachęcać dziecko do wykonywania ćwiczeń ekspozycyjnych, które są stopniowane, aby
osiągnąć po kolei nowe umiejętności. Można np. z dzieckiem narysować piramidę sytuacji
wyzwalających lęk i zbierać gwiazdki za każdy pokonany etap. Ćwiczyć nowo nabyte umiejętności w sytuacjach wzbudzających lęk – ekspozycje w wyobraźni i ekspozycje
na żywo.
● Bardzo ważne jest, aby nie izolować dziecka od środowiska rówieśniczego, ale wspierać je
i zachęcać do uczestniczenia w życiu dziecięcej społeczności.
● Stosować razem z dzieckiem metody relaksacyjne i ćwiczenia oddechowe, np. ćwiczenia
uważności, joga dla dzieci, progresywna relaksacja mięśni Jacobsona dostosowana do wieku
dziecka itp.
● Często, szczególnie w przypadku lęku społecznego, bardzo pomocne jest zapisanie dziecko
na trening umiejętności społecznych, w tym trening zachowań asertywnych.
● Uważnie przyjrzeć się zmianom, jakie zaszły w rodzinie, w tym własnym lękowym wzorcom
myślenia i zachowania, oraz rozpocząć pracę nad ich zmianą, co przekłada się w pozytywny
sposób na atmosferę domową i jest ważnym czynnikiem wspierającym dla dziecka.
Być może konieczna okaże się pomoc terapeuty rodzinnego w rozwiązywaniu konfliktów
i napięć w rodzinie.
● Kiedy nasilenie niepokoju u dziecka jest silne, rodzice powinni zgłosić się po poradę do
specjalisty. Podstawową metodą leczenia w przypadku stwierdzenia zaburzeń lękowych
są oddziaływania psychoterapeutyczne, które w większości przypadków przynoszą dobre
efekty. Jeśli objawy są bardzo nasilone, stosuje się dodatkowo leczenie farmakologiczne.
Ewelina Wilkos, psycholog
Polecana literatura:
- Wolańczyk T., Komender J. (red.) Zaburzenia emocjonalne i behawioralne u dzieci, Wyd.
PZWL, Warszawa 2014. - Last C.G., Jak pomóc dziecku, które się boi?, Wyd. eSPe, Kraków 2012.
- Snel E., Uważność i spokój żabki, Wyd. Co Ja Na To, Warszawa 2015.
- Rapee R., Wignall A., Spence S., Lyneham H., Cobham V., Lęk u dzieci. Poradnik
z ćwiczeniami, WUJ, Kraków 2017. - Kendall P.C., Hedtke K.A., Terapia poznawczo-behawioralna zaburzeń lękowych u dzieci,
GWP, Sopot 2016.