Drodzy Rodzice!
Wszyscy lubimy, kiedy najbliższe osoby zwracają na nas uwagę, doceniają nas i okazują pozytywne uczucia.
Dziecku pochwały i zachęty pomagają w kształtowaniu zdrowej, adekwatnej samooceny, dodają wiary we własne możliwości, pomagają lepiej radzić sobie z problemami, dają poczucie bezpieczeństwa. Niestety, ludzki umysł z natury szybciej i łatwiej wychwytuje negatywy niż pozytywy. Zdarza się, że kiedy dziecko zachowuje się poprawnie, rodzice nie zwracają na nie uwagi, a dopiero kiedy zachowuje się niewłaściwie, kierują na nie
swoją uwagę. W ten sposób, zupełnie wbrew swoim intencjom, utrwalają negatywne zachowanie dziecka.
Dzieci reagują bowiem według zasady, że lepsze jakiekolwiek zainteresowanie niż bycie niezauważonym.
Aby odnosić sukcesy wychowawcze i edukacyjne, a przy okazji cieszyć się dobrą relacją z dzieckiem, warto nauczyć się dostrzegania jego pozytywnych zachowań. Wymaga to od dorosłego wysiłku, żeby zmienić dotychczasowy sposób myślenia i reagowania.
Wbrew powszechnym opiniom dziecko nagradzane i chwalone stara się zachowywać jeszcze lepiej. Natomiast
dziecko krytykowane dochodzi do wniosku, że jego wysiłki i tak nie mają sensu, skoro rodzice i nauczyciele okazują jedynie niezadowolenie. W późniejszym życiu może obrać dwie strategie reagowania – zniechęcać się i poddawać w obawie przed niepowodzeniem czy krytyką lub narzucać sobie wysokie, często bezlitosne, standardy.
W potocznym rozumieniu przez nagrodę rozumiemy rzecz lub działanie będące zwieńczeniem długiego wysiłku, który wymaga docenienia ze względu na swoją wyjątkowość. Przykładem tak definiowanej nagrody może być publiczna pochwała i materialna nagroda dla dziecka za bardzo dobre wyniki w nauce. W ujęciu
psychologicznym przez nagrodę rozumiemy oddziaływanie zwiększające prawdopodobieństwo wystąpienia zachowania, które uznajemy za pożądane. Przykładem takiej nagrody może być zwolnienie z jednego zadania
za intensywną pracę na zajęciach czy wyjście do kina za wywiązanie się z ustalonej wcześniej umowy. Jedną z największych nagród dla dziecka jest obdarzenie uwagą przez osobę dorosłą lub przez rówieśników.
Pochwały i nagrody są podstawowymi technikami behawioralnymi, dzięki którym można wzmacniać pożądane zachowania, szczególnie u dzieci przejawiających zachowania opozycyjne, motywować dziecko do wykonywania obowiązków, utrwalając zachowania, które pojawiają się sporadycznie.
Jak mądrze chwalić i nagradzać dziecko? – wskazówki dla rodziców i nauczycieli
- Unikajcie mówienia dziecku tego, czego sami nie lubicie słuchać.
- Poświęcajcie każdego dnia czas dziecku, żeby miało możliwość podzielenia się swoimi porażkami i sukcesami.
Niekoniecznie musicie zgadzać się ze zdaniem dziecka, ale możecie zrozumieć jego uczucia i potrzeby. - Kiedy dziecko ma zły dzień, okażcie mu dużo troski i ciepła.
- Wspólnie sprawiajcie sobie przyjemności.
- Zawsze można za coś dziecko pochwalić. Skupiajcie się bardziej na sukcesach, niż na porażkach.
Zastanówcie się wspólnie z dzieckiem, jaką lekcję może wyciągnąć z niepowodzenia. - Obserwujcie dziecko i zapisujcie pozytywne sytuacje, nawet te z pozoru oczywiste, oraz te, gdy dziecko zachowa się lepiej niż zazwyczaj, kiedy zaprzestanie negatywnego zachowania lub gdy trudne wydarzenie przebiegnie mniej problematycznie. Pod koniec dnia podzielcie się z dzieckiem pozytywnymi informacjami.
- Chwalcie każdy mały krok dziecka ku pożądanemu zachowaniu, np. fragment wykonanej pracy (ewentualnie dodajcie informację o zadaniach, które dziecko ma jeszcze do wykonania).
- Pochwały muszą się odnosić do konkretnych zachowań, nie stosujcie pochwał ogólnych. Gdy oceniamy zachowanie lub twórczość dziecka, mówiąc: ładnie, ślicznie, pięknie, dziecko nie wie, co tak naprawdę nam się podoba. Ważne, żeby pochwała była opisowa i możliwie szczegółowa. Dzięki temu dziecko zobaczy, że jesteśmy naprawdę nim zainteresowani.
- Dobra pochwała powinna zawierać trzy elementy:
– Opis tego, co widzimy, np. Widzę misie poukładane na półce i klocki w pudełkach.
– Opis tego, co się dzieje w naszych emocjach, np. Przyjemnie jest wejść do twojego pokoju i zobaczyć porządek, bardzo mnie to cieszy.
– Podsumowanie godnego pochwały zachowania dziecka, np. Cieszę się, że potrafisz sam uporządkować swoje zabawki. - Unikajcie takiej pochwały, w której jest ukryte przypomnienie wcześniejszego niepowodzenia dziecka, np. No widzisz, jak chcesz, to potrafisz.
- Uważajcie na słowo „ale”, które „kasuje” nawet najlepszą pochwałę, np. Cieszę się, że posprzątałeś swoje biurko, ale ubrania nadal leżą na krześle.
- Lepiej unikać komunikatów: Jestem z ciebie taka dumna, a zamiast tego powiedzieć: Możesz być z siebie dumny. Dziecko nabiera wówczas pewności siebie, a nie uczy się zadowalać innych.
- Dobrym sposobem wzmacniania zachowań jest pochwała w obecności dziecka skierowana do osoby trzeciej.
- Pochwała powinna być stosowana systematycznie, bowiem dzieci, żeby rozwijać się prawidłowo, potrzebują pozytywnych informacji zwrotnych codziennie.
- Najważniejsze zasady nagradzania:
Nagroda powinna być atrakcyjna dla dziecka i realna do zrealizowania przez dorosłego. Dziecko musi jednak odczuwać niedosyt zasobów, aby chciało sięgać po możliwość zdobycia nagród, co oznacza,
że przywileje i nagrody trzeba rozsądnie dawkować. Nagrodami mogą być między innymi:
– wszelkie małe nagrody, np. dodatkowa zabawa/gra/bajka, deser do obiadu,
– na krótki czas nadanie przywileju, np. bycie pomocnikiem nauczyciela/grupowym przez jeden dzień, późniejsze chodzenie spać w piątki i w weekendy,
– umożliwienie zrobienia czegoś, co z reguły jest zakazane, np. głośne słuchanie muzyki w ustalonym
czasie, pomalowanie ściany według własnego pomysłu,
– nagrody materialne, np. atrakcyjna dla dziecka zabawka czy książka, bilet do kina,
– nagrody o charakterze społecznym, np. atrakcyjne dla dziecka wyjście lub wycieczka, dzień wolny od pracy i przedszkola (rodzic poświęca czas tylko dziecku), nocowanie u kolegi/koleżanki.
Obowiązujący system nagród musi dotyczyć wszystkich dzieci w domu i w grupie przedszkolnej.
Zasady otrzymywania nagród muszą być dostosowane do konkretnego dziecka, czyli odnosić się do jego zainteresowań i problemów.
Nagroda powinna być wprowadzana wtedy, gdy pojawi się pożądane zachowanie, np. dziecko słyszy pochwałę ustną: Cieszę się, że pomogłeś sprzątnąć po obiedzie, wtedy gdy dziecko wykazało się inicjatywą.
Nagroda nie może służyć manipulacji i być formą przekupstwa, np. nauczyciel lub rodzic obiecuje dziecku uczestnictwo w wycieczce (lub nagrodę materialną), żeby było spokojne. - W pracy z dziećmi ważne jest samonagradzanie. Nauczyciel np. może pod koniec dnia poprosić każde dziecko, aby powiedziało, z czego jest zadowolone, lub napisać notatkę do rodziców. Warto omówić z dziećmi uczucie dumy nie tylko wtedy, kiedy coś im się udaje, ale także wtedy, gdy jest trudno, ale próbują wykonać zadanie.
Blibliografia:
- A. Faber, E. Mazlish, „Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały, jak słuchać, żeby dzieci do nas mówiły”, Media
Rodzina, Poznań 2001. - A. Kołakowski, A. Pisula, „Sposób na trudne dziecko. Przyjazna terapia behawioralna”, Gdańskie
Wydawnictwo Psychologiczne, Sopot 2011.
Artykuł z Książki Nauczyciela ” Dzieciaki w akcji”, część czwarta, pięciolatki. Nowa Era
Autorzy porad specjalistów: Anna Lewandowska – logopeda, Katarzyna Kajkowska – terapeuta SI, Ewelina Wilkos – psycholog.
BK