Drodzy Rodzice !
Zabawa jest jedną z ważniejszych aktywności, związanych zarówno z rozwojem społeczno-emocjonalnym, jak i poznawczym dziecka. Jest ona kluczowa dla prawidłowego rozwoju. Za pośrednictwem zabawy dziecko zaspokaja wiele istotnych potrzeb: uczy się oddzielać rzeczywistość od wyobraźni, rozwija myślenie abstrakcyjne, ćwiczy podporządkowywanie się regułom i przechodzenie od spontanicznego działania do realizowania zaplanowanych wcześniej aktywności, uczy się regulacji emocji i prawidłowych reakcji w sytuacjach społecznych.
W przedszkolu dzięki zajęciom, które odbywają się głównie w formie zabawy, dziecko rozwija zmysły, doskonali sprawność motoryczną, zdobywa wiedzę i rozwija mowę, a co za tym idzie – również myślenie.
Zabawa pełni też funkcję terapeutyczną – stwarza okazję do ujawnienia emocji, pozwala wczuć się w emocje innych. Wspólna zabawa daje poczucie wspólnoty i przynależności. Dzięki ćwiczeniu i doskonaleniu wspomnianych umiejętności dziecko staje się zdolne do podjęcia wyzwań związanych z nauką szkolną.
Zabawa, chociaż obecna w działaniach dziecka już wcześniej, nabiera szczególnego znaczenia w okresie przedszkolnym, gdy pojawia się zabawa „na niby”, która umożliwia ćwiczenie wielu funkcji poznawczych i społeczno-emocjonalnych w bezpiecznych, bo nieniosących ze sobą realnych następstw, warunkach.
W zabawie „na niby” dziecko stopniowo zdobywa wiedzę o regułach rządzących rzeczywistością i ćwiczy je, zaczyna funkcjonować w odniesieniu do sensu zjawisk, przypisując dowolne znaczenia przedmiotom, a także planować działanie, zanim je zacznie (Wygotski, 2002).
Najwyższą formą zabawy, dostępną dziecku pod koniec wieku przedszkolnego (5–6 lat), jest gra z regułami, która wymaga wysokiego poziomu samokontroli, zdolności do podporządkowania się zasadom gry, a także uwzględniania pozostałych uczestników zabawy jako równorzędnych partnerów, negocjowania z innymi swoich pomysłów, czyli współdziałania.
Dzieci w wieku przedszkolnym potrafią bawić się same, bez udziału dorosłych, co nie oznacza, że nie potrzebują zaangażowania opiekunów w tej kwestii. Zabawa jest potrzebna dziecku, ale również rodzicom, ponieważ dostarcza informacji na temat rozwoju dziecka i pozwala lepiej je poznać, wspomaga rozwój rodzica, odstresowuje, a dzięki przeżywanym podczas niej emocjom wzmacnia więź. Zabawa pozwala wyzwolić dorosłym swoje wewnętrzne dziecko i powrócić do świata, który był im kiedyś bliski. Za pomocą zabawy
opiekunowie mogą rozwijać kompetencje emocjonalne u dzieci. Dzisiaj wielu rodziców żyje obok dziecka, a nie razem z nim – kupuje zabawki, organizuje czas, zawożąc z jednych zajęć na drugie. Tymczasem zabawa bardzo pomaga w wychowaniu. Czas spędzony na zabawie to czas poświęcony na przygotowanie dziecka do dorosłego życia. Zabawa jednoczy rodzinę, grupę w przedszkolu, pozwala zbudować więzi, a dzieciom
zapewnia dobre samopoczucie i energię do eksploracji świata.
Wskazówki dla rodziców:
- Wspólne spędzanie czasu w rodzinie i w grupie rówieśniczej jest konieczne dla prawidłowego emocjonalnego, społecznego i intelektualnego rozwoju dziecka, gdyż zaspokaja jego ważne potrzeby.
- Znajdź czas na zabawę z dzieckiem i rób to systematycznie, najlepiej każdego dnia. Bardziej niż ilość czasu liczy się zaangażowanie i autentyczna uwaga. Czas zabawy ma należeć wyłącznie do dziecka, rodzic nie ogląda wówczas telewizji, nie używa telefonu komórkowego, nie gotuje „przy okazji” obiadu. Nawet jeśli zabawa jest dla opiekunów nieatrakcyjna czy wręcz nudna, warto się poświęcić i bawić mimo początkowo
odczuwanej nudy. - Najlepiej spytać dziecko, w co miałoby ochotę się bawić podczas Waszego czasu zabawy.
- Zabawa niedyrektywna to taka zabawa z dzieckiem, w której rodzic tak kieruje zabawą, aby dziecko samo dokonywało wyborów, czekało na swoją kolej, uczyło się przez własne działanie. Rodzic jest otwarty na pomysły i propozycje dziecka. Dzięki takiej zabawie rodzic może lepiej poznać uczucia i myśli dziecka.
- Zastanów się, jakie zabawy pamiętasz ze swojego dzieciństwa, wykorzystaj je, bawiąc się ze swoim dzieckiem.
- Postaraj się wyzwolić swoje wewnętrzne, spontaniczne i radosne dziecko. Dorośli również potrzebują zabawy, żeby zadbać o dobre samopoczucie.
- Nauczyciele i rodzice powinni proponować dzieciom zabawy odpowiednie dla danego wieku. W literaturze i Internecie opiekunowie mogą znaleźć mnóstwo inspiracji do zabaw dla dzieci w różnym wieku.
- Opiekunowie mogą wykorzystywać codzienne czynności do wymyślania nowych zabaw. Bawić można się wszędzie i wszystkim – rozwijajcie kreatywność, wymyślając razem z dzieckiem zabawy z użyciem koca, piłki, papieru. Im prostsza zabawa, im mniej zabawek, tym większy nacisk na bycie razem.
- Należy pamiętać, że zabawa to wiele różnych aktywności, np. wspólna naprawa roweru, pieczenie ciastek, sadzenie roślinek, robienie zdjęć, wyjście na basen czy wspólna przejażdżka rowerowa.
- Ważne są zabawy relaksacyjne, wyciszające, zwłaszcza pod koniec dnia, np. dziecięce masażyki, ćwiczenia uważności dla dzieci.
- Wspólne przepychanki, turlanie, podrzucanie, siłowanie się (zwłaszcza z tatą) pozwalają dziecku lepiej odróżniać zabawę od przemocy oraz postawić właściwe granice.
- Przy wyborze zabaw warto z góry ustalić zasady, np. niedopuszczalne są zabawy agresywne, obrażanie i bicie innych czy niszczenie przedmiotów. Kiedy zasada zostanie złamana, a dziecko od razu nie skoryguje swojego zachowania, zabawa powinna zostać przerwana.
- Warto wyłączyć z czasu zabawy oglądanie telewizji czy granie w gry komputerowe (nawet wspólne).
- Podczas zabawy dorośli powinni: chwalić, opisywać zachowanie, wyrażać entuzjazm, unikać pytań i poleceń.
- W czasie zabawy należy unikać wszystkiego, co kojarzy się dziecku z obowiązkami, a więc uczenia, poprawiania, udzielania wskazówek oraz wytykania błędów, krytykowania, porównywania czy ośmieszania.
- Jeśli rodzice mają więcej dzieci, czas zabawy powinien zostać wyznaczony dla każdego z nich.
- Jeżeli w czasie zabawy pojawi się niepożądane zachowanie, a nie jest ono bardzo trudne lub niebezpieczne,
dorośli powinni je zignorować, tzn. milczeć i powściągać mimikę. - Jeśli podczas zabawy imaginacyjnej pojawią się trudne tematy, np. seks, śmierć, konflikty między rodzicami, lęki, pamiętajmy, że dziecko potrzebuje je odegrać, by zrozumieć swoje uczucia i otaczający świat.
- Konieczne dla dobrej zabawy z dzieckiem jest porzucenie starych nawyków, tj. rozkazywanie innymi przejmowanie roli lidera, współzawodnictwo, narzucanie własnego tempa, nieśmiałość lub zbytnia pobłażliwość. Dzieci różnią się między sobą i preferują różne style zabawy. Dorośli powinni je poznać i dostosować do nich własne podejście. Jest to duże wyzwanie.
- Nie bójmy się fizycznej bliskości, której większość dzieci potrzebuje.
Bibliografia:
- L.S. Wygotski, „Wybrane prace psychologiczne II. Dzieciństwo i dorastanie”, Poznań 2002.
- L.J. Cohen, „Rodzicielstwo przez zabawę. Nowe podejście do wychowania”, Mamania, Warszawa 2012.
- J.P. Louis, K.M. Louis, „Mały człowiek, wielkie potrzeby. Jak zadbać o prawidłowy rozwój emocjonalny
dziecka”, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Sopot 2017. - M. Całusińska, W. Malinowski, „Trening umiejętności wychowawczych”, Gdańskie Wydawnictwo
Psychologiczne, Sopot 2012. - A. Kołakowski, A. Pisula, „Sposób na trudne dziecko. Przyjazna terapia behawioralna”, Gdańskie
Wydawnictwo Psychologiczne, Sopot 2011, rozdz. 2., s. 98.
Artykuł z Książki Nauczyciela ” Dzieciaki w akcji”, część czwarta, pięciolatki. Nowa Era
Autorzy porad specjalistów: Anna Lewandowska – logopeda, Katarzyna Kajkowska – terapeuta SI, Ewelina Wilkos – psycholog.
BK