Drodzy Rodzice!
Nic tak nie oddziałuje na dziecko jak bezpośredni kontakt z rodzicami i dawany przez nich przykład. W rodzinie dziecko uczy się, w jaki sposób okazywać swoje uczucia, radzić sobie z konfliktami interpersonalnymi oraz negocjować własny punkt widzenia. Rodzina stanowi źródło określonych norm i wartości, które mogą przydać
się dziecku. Niektórzy rodzice mają jednak małą świadomość, że swoim zachowaniem wzmacniają trudne zachowanie u dzieci (w tym agresję, bunt, uległość). Do niewłaściwych postaw rodzicielskich zalicza się:
odrzucenie, unikanie kontaktu z dzieckiem, nadopiekuńczość, stawianie nadmiernych wymagań lub postawę przeciwną, polegającą na zbyt dużym liberalizmie i pobłażliwości.
Dziecko odtrącone czuje się niepotrzebne i może walczyć o swoją pozycję lub zwracać na siebie uwagę złym zachowaniem, choć nieakceptowanym przez rodziców, ale powodującym, że staje w centrum ich zainteresowania. Takie dzieci są mniej wytrwałe i zdolne do koncentracji uwagi, uczuciowo niestałe, nieufne, bojaźliwe lub agresywne.
Na dziecku rodziców nadmiernie ochraniających dzieci skupia się uwaga wszystkich, jego potrzeby dominują nad potrzebami innych, wszyscy mu służą. Takie postępowanie rodziców opóźnia osiągnięcie przez nie dojrzałości emocjonalnej i społecznej, co może przyczyniać się do złego przystosowania dziecka w środowisku przedszkolnym i szkolnym.
W ostatnich latach niepokojąco wzrosła częstotliwość zachowań agresywnych wśród dzieci i młodzieży szkolnej, a wyniki badań potwierdzają dominację agresji słownej. Przyczyn agresji słownej może być wiele:
niska samoocena, przeżywanie różnego rodzaju niepowodzeń, nuda, brak umiejętności wartościowego spędzania wolnego czasu, brak kontaktu z rodzicami, ciepła domowego, wzorce zachowań agresywnych oglądane w telewizji i grach komputerowych, wpływ grupy rówieśniczej, brak odpowiednich wzorców wśród dorosłych, brak tolerancji. Czasami powodem agresji słownej może być zazdrość o inne dziecko, rywalizacja
i nieumiejętność zdrowego radzenia sobie z emocjami, w tym z frustracją potrzeb. Kiedy dziecko nie radzi sobie z takimi stanami emocjonalnymi, jak rozdrażnienie, niezadowolenie, napięcie, gniew, strach lub lęk, może zacząć zachowywać się wrogo wobec innych.
Przez słowne docinki dzieci sprawdzają też siłę przezywania: dają innym do zrozumienia, że „rządzą” i mogą używać właśnie takiego języka, sprawdzają moc poszczególnych słów oraz reakcje, jakie wywołują.
Zazwyczaj agresywne słownie dzieci mają niski poziom samooceny. Zaniżona samoocena jest z reguły następstwem wychowania przez krytycznych czy nadmiernie wymagających rodziców, którzy ciągle wyrażają niezadowolenie z tego, co dziecko zrobiło. Na samoocenę wpływa także atrakcyjność fizyczna. Poczucie braku atrakcyjności może być powodem zamknięcia się w sobie, niechęci i poczucia samotności. Niezadowolenie
z siebie, niska samoocena wywołują zachowania agresywne, zuchwałość i arogancję.
Rola rodziców:
Najlepszą i najskuteczniejszą metodą jest zapewnienie dziecku miłości, akceptacji i bezpieczeństwa. Właśnie rodzina powinna wyposażyć dziecko w mechanizmy, które umożliwią mu kontrolę emocji.
Nauczcie dziecko rozróżniać, jakie zachowania i słowa są przezywaniem i wyśmiewaniem się, a jakie nie.
Zanim zaczniecie egzekwować daną zasadę, upewnijcie się, że dziecko wie, jakie zachowania są niedopuszczalne.
Kary i nagrody, czyli negatywne i pozytywne wzmocnienia, są istotnym czynnikiem wychowawczym.
Bardziej skuteczne są wzmocnienia pozytywne, chociaż wśród wielu rodziców wciąż jeszcze pokutuje przekonanie, że to kara kształtuje charakter. Karząc za agresję, niekiedy można uzyskać rezultat odwrotny od zamierzonego. Ukarane zachowanie samo nie znika, po prostu pozostaje w ukryciu. Dziecko zamiast zrozumieć, że przezywanie jest złe, nauczy się, że musi unikać przyłapania. Niezwykle bolesne dla dziecka jest stosowanie surowych kar, zwłaszcza fizycznych, ale również psychicznych, np. nieodzywanie się do dziecka, zastraszanie. Stosowanie kar fizycznych wywołuje u dziecka frustrację i jest zachowaniem
agresywnym.
Jako że przezywanie jest bardzo irytujące, rodzice często ulegają pokusie odkrzyknięcia dziecku tych samych słów, którymi dziecko ich zraniło, np. Sam jesteś głupi. Ty bachorze. Takie zachowanie daje dziecku przyzwolenie na używanie słów, którymi posłużył się rodzic. Zamiast tego skierujcie swój gniew na wyjaśnienie, dlaczego jego zachowanie was zdenerwowało.
Rodzice mogą zastosować technikę „czasu na zastanowienie” i wyciągnąć konsekwencje, np. mówiąc:
Gdy mówisz w ten sposób do siostry, robisz rzeczy nieakceptowane i tracisz okazję do zabawy. Przykro mi, że przezwałeś siostrę. Czas na zastanowienie.
Starajcie się lepiej nadzorować zabawy dzieci i przysłuchiwać się, w jaki sposób rozmawiają, oraz reagować w momencie, kiedy obrażają się słownie. Proponujcie lepsze sposoby na wyrażenie swoich emocji.
Zauważajcie i chwalcie dziecko, gdy używa właściwego języka zamiast przezywania, aby łatwiej mu było odróżnić to, co jest akceptowane, od tego, co nie jest.
Bądźcie konsekwentni i reagujcie za każdym razem, gdy dziecko złamie zasadę dotyczącą przezywania i wyśmiewania się z innych. Uczcie je, że są to zachowania niedopuszczalne.
Zamiast wpędzać dziecko w poczucie winy i ośmieszać, postarajcie się wzbudzić w nim empatię wobec osoby, której sprawiło przykrość. Mówcie także o wartościach, jakie cenicie, np. szacunek wobec innych, tolerancja. Możecie razem czytać opowiadania dla dzieci poruszające te tematy, np. „Wielka księga wartości. Opowiadania o szczerości, tolerancji i innych ważnych sprawach”.
Jeśli dziecko przejawia takie zachowania w przedszkolu lub doświadcza ich ze strony innych dzieci, pilnie skontaktujcie się z wychowawcą, żeby zapewnić mu większą opiekę. Kiedy dziecko jest obiektem przezywania i kpin, warto zastanowić się, czy nie odstaje w jakiś istotny sposób od grupy rówieśników, np. ubiorem, sposobem zachowania się, oraz czy są zaspokojone jego podstawowe potrzeby psychiczne, a zwłaszcza potrzeba kontaktów uczuciowych, uznania społecznego i samodzielności.
W trudnej sytuacji dużą rolę odgrywa terapia, w tym zajęcia grupowe, gdzie dziecko ma możliwość nauczyć się ważnych umiejętności społecznych.
Zwróćcie uwagę, czy nie jesteście modelami agresywnych zachowań u swojego dziecka – jak je traktujecie i w jaki sposób mówicie o innych, czy przypadkiem się nie wyśmiewacie, czy pozwalacie na agresję lub wręcz do niej zachęcacie, np. żeby odpowiedziało koleżance lub koledze w ten sam sposób.
Niewłaściwa atmosfera domu rodzinnego, tj. chłód emocjonalny lub nadmierna opieka i czułość, występowanie stałych napięć i konfliktów, niewłaściwe metody wychowawcze w domu, przedszkolu (nadmierne wymagania, kary), awantury domowe, kryzys rodzinny (patologie, jak alkoholizm i przemoc rodziców) mogą być przyczyną agresji.

Bibliografia

• J.D. Sparrow, T.B. Brazelton, „Złość i agresja u dzieci”, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Sopot 2017.
• E. McGinnis, A.P. Goldstein, „Kształtowanie umiejętności prospołecznych małego dziecka. Profilaktyka agresji
  i zaburzeń zachowania w przedszkolu i przygotowaniu do szkoły”, Instytut Amity, Warszawa 2003.
• T. Blanch, A. Gasol, „Wielka księga wartości. Opowiadania o szczerości, tolerancji i innych ważnych
  sprawach”, Nasza Księgarnia, Warszawa 2018.

Artykuł z Książki Nauczyciela ” Dzieciaki w akcji”, pięciolatki. Nowa Era
Autorzy porad specjalistów: Anna Lewandowska – logopeda, Katarzyna Kajkowska – terapeuta SI, Ewelina Wilkos – psycholog.

BK